De Amsterdamse Studentenekklesia heeft in haar nieuwsbrief een rubriek 'Bij de naaste buren'
In september 2014 verscheen in die rubriek onderstaande bijdrage van Ineke Visser-Luirink.
BIJ DE NAASTE BUREN
Ineke Luirink-Visser
De Keizersgrachtkerkgemeente (KGK), mensen van binnen èn buiten Amsterdam, wel en niet protestants, jong en oud, in 1973 ontstaan na een onrustige nacht.
We vertellen elkaar graag het verhaal van ‘de Witte Nacht’ van Eduard Pijlman.
Op een zaterdagnacht in 1972 kon de toenmalige gereformeerde predikant, ds Eduard Pijlman er niet van slapen: behalve God, hijzelf en de organist wist er niemand wat er de volgende morgen in de kerk zou gebeuren. Dat kon toch eigenlijk niet.
Hij roept een aantal gemeenteleden waaronder studenten theologie bij elkaar. Avonden lang wordt er gepraat: is er nog wel een toekomst voor de kerk; wat is liturgie?
Eén ding staat vast: het moet anders!
Dit mondt uit in de oprichting van de Werkgroep Morgendiensten (WMD).
De volgende vijf praktische uitgangspunten worden geformuleerd. Het taalgebruik is misschien verouderd, ze gelden nog steeds:
1. Er komt een eind aan de solistische rol van de predikant;
2. Gemeenteleden krijgen zoveel mogelijk inspraak;
3. Taal en inhoud van de prediking dienen situatie-betrokken te zijn;
4. Wekelijkse viering van het Heilig Avondmaal, de eucharistie dus. Dit was voor gereformeerde/protestantse kerken waar het Avondmaal niet vaker dan één maal in de twee maanden werd gevierd, inclusief voorbereiding en nabetrachting, revolutionair.
Al snel waren ook kinderen welkom, en in de loop der tijd wordt nadrukkelijk iedereen genodigd deel te nemen;
5. Actuele liederen, instelling van zanggroep en combo.
In september 1973 worden de eerste diensten in de nieuwe opzet een feit. Steeds meer mensen worden enthousiast al gaan ook enkelen, veelal ouderen, hun heil elders zoeken.
In 1977 werkt de WMD de volgende algemene uitgangspunten uit:
1. Wat we voor ogen willen houden?
Gemeenschappelijk leven vanuit de schriften, de verzoening en de hoop op Gods rijk en daaraan gestalte geven. Zoeken van gerechtigheid voor iedereen, in navolging van Jezus, levend uit genade is ons leven niet een recht van onszelf maar bedoeld om te delen met anderen. Ons oefenen een Messiaanse gemeente te zijn door gemeenschappelijk nieuwe mogelijkheden van mens-zijn te beleven en die in ons dagelijks leven te weerspiegelen.
2. Hoe we het concreet willen maken?
a. Zingen, bidden, vieren, luisteren naar het Woord
Deze vormen van gemeente-zijn komen met name in de zondagmorgendiensten tot uiting. Deze diensten zien we enerzijds als weerslag ervan, anderzijds als uitgangspunt voor de andere activiteiten.
b. Gesprek
De gemeente moet serieus openstaan voor andere opvattingen en voor kritiek; zij moet zich kwetsbaar durven opstellen zowel ten opzichte van elkaar in de gemeente als ten opzichte van anderen, andersgelovigen, de samenleving.
c. Actie
De gemeente moet bereid zijn tot handelen
d. Geloofsbezinning
Er bestaan verschillen in geloofsbeleving en geloofsvoorstelling binnen de gemeente. Die moet zij aan de orde durven stellen: geloofwaardigheid als gemeente kan niet berusten op een schijneenheid.
De theologische achtergrond hiervoor is de volgende: gezocht werd en wordt naar een werkelijke ‘gemeenschap der heiligen’. Het beschouwen van de gemeente van bovenaf werd vervangen door die van onderop. De volgorde ‘predikant – kerkenraad – gemeente’ moest worden: ‘gemeente - kerkenraad, inclusief predikant’.
In de eerste plaats werkt dit door in de prediking, door ons ‘uitleg’ genoemd. Deze komt tot stand in samenspraak met zowel een voorbereidingsgroep (VBG) als de maandagavondgroep (MAG), onderdeel van de WMD. Dit komt terug bij de organisatie van de diensten. De preek/uitleg is dus geen monoloog meer, maar komt tot stand in samenspraak met gemeenteleden.
In de tweede plaats wordt ook de viering van brood en beker – met druivensap zodat iedereen en ook de kinderen kunnen meedoen - die wekelijks plaats vindt, anders beleefd. Het beleven van de gemeenschap met God en met elkaar, vloeien in elkaar over. Ook in de zomermaanden wanneer de diensten soberder zijn willen we de viering niet missen.
Organisatie van de diensten
Het organiseren van de diensten heeft in de loop der jaren wel kleine veranderingen ondergaan maar is in wezen hetzelfde gebleven. Van september t/m juni komen er acht of negen thema’s aan de orde, zowel uitgaande van de bijbel als meer maatschappelijk of persoonlijk gerichte thema’s.
In het voorjaar krijgt iedereen de gelegenheid om voor het volgende seizoen thema’s aan te dragen. In een gemeentevergadering worden de ideeën besproken en wordt aangegeven of ze aanspreken. De (stuurgroep van de) WMD verdeelt de thema’s over het jaar. Meestal worden er drie diensten rond een thema gemaakt; in de adventstijd vier, in de lijdenstijd idealiter zes (of twee maal drie).
Afgelopen jaar kregen de volgende thema’s een plek:Amos, Crisis als keerpunt, David (advent), Vrouwelijke beelden van God, Klimaatverandering, De laatste zeven woorden van Jezus (lijdenstijd), Wie herinner ik me dat ik ben, Schipperen naast God. Daarnaast zijn er altijd losse diensten zoals twee doopdiensten, een dienst gewijd aan het werelddiaconaat, één verzorgd door de kindercatechesegroep, één door de tienergroep.
Rond elk thema wordt minimaal twee maanden voor de eerste dienst een voorbereidingsgroep (VBG) gevormd, begeleid door een coördinator en een theologisch begeleider, meestal een theoloog met een speciale opdracht, een pastoraal werker of student theologie.
Iedereen kan meedoen met een voorbereidingsgroep, het enige waar vanuit gegaan wordt is belangstelling voor het thema. In het algemeen komt men elke week bijeen. Eerst wordt het thema of bijbelgedeelte uitgediept, daarna vindt er een toespitsing op de dienst plaats.
Degenen die voorgaan, in het algemeen predikanten, worden van de gesprekken op de hoogte gehouden en komen bij minimaal één bijeenkomst meepraten.
Er wordt nagedacht over de liturgie, vaak wordt de dirigent van dienst geraadpleegd. Soms wordt er een nieuw (kinder-)lied gemaakt, waarvoor één van de muzikanten wordt gevraagd een melodie te schrijven.
De gehele dienst, dat wil zeggen het liturgievoorstel en de preekschets van de uitlegger worden vervolgens met de MAG besproken op de maandagavond voorafgaande aan de dienst. In het algemeen zijn de liturgen, die leden van de VBG zijn en de uitlegger aanwezig. De MAG bestaat uit een groep ‘eerste hoorders’, in het algemeen mensen die al een tijd meedoen in voorbereidingsgroepen en de dirigent van dienst. Die avond moet de liturgie afgerond worden.
Deze wordt dan getypt door één van de ‘typers’ die tot woensdagochtend de tijd heeft om de liturgie in elkaar te zetten. Gelukkig zijn al veel liederen nu digitaal in het juiste formaat beschikbaar. De liturgie wordt dan woensdagmiddag vermenigvuldigd en kan dan op woensdagavond door de zanggroep worden gebruikt.
Vroeger werd de getypte liturgie dan rondgefietst, tegenwoordig gaat dit uiteraard per e-mail.
Dit schema is al ruim 40 jaar hetzelfde, en wordt elk jaar alleen onderbroken door de zomerdiensten in juli en augustus. Dan zijn de diensten soberder: ze worden voorbereid door de uitlegger + een liturg, er wordt geen MAG gehouden, er is geen zanggroep. Er is wel een overkoepelend thema, deze zomer: pleisterplaatsen.
In de zomerdiensten doen ook wel leken de uitleg.
De liturgie
Deze bevat een aantal kernpunten die niet verplicht zijn maar wel een soort van kapstok vormen: muziek - oefenen van de liederen – begroeting – lied - beroep op God – lied- waar het over gaat – kinderverhaal – kinderlied – lezing(en) – lied en/of muziek - uitleg – lied – intermezzo (mededelingen) – voorbeden - tafelgebed – brood en beker – lied – zegen.
De laatste jaren wordt er ook gebruik gemaakt van videobeelden.
We zingen veel liederen van Huub Oosterhuis, die zingen we graag. Maar er worden ook psalmen gekozen, liederen van het Nieuw Liedfonds, uit Taizé en Iona. Er worden ook nieuwe liederen gemaakt, of melodieën op bestaande liederen. Sinds kort is dit eigen werk ook digitaal toegankelijk voor derden: http://kgk.muziekkast.nl. Hiervan mag vrijelijk gebruik van worden gemaakt mits de bron wordt vermeld.
We hebben een zanggroep van ongeveer 20 mensen die elke week op woensdagavond de liturgie van de komende zondag repeteert en ook werkt aan nieuw repertoire. Soms moet een nieuw lied na één keer oefenen al in de dienst worden gezongen. Je leert er wel van noten lezen en improviseren. We hebben één dirigent die drie van de vier weken voor z’n rekening neemt en een ander die de andere zondag dirigeert.
Verder hebben we een aantal pianisten en organisten die elkaar afwisselen. Daarnaast wordt er door één van de musici vaak partijen geschreven voor gitaar, bas en klarinet.
Tweemaal per jaar verzorgt het huisorkest de begeleiding. Iedereen die een instrument bespeelt mag meedoen: de partij die je speelt wordt zoveel mogelijk aan je niveau aangepast. Afgelopen paaszondag speelden er (tenor)blokfluiten, (alt)violen, cello’s, een contrabas, gitaren, (bas)klarinetten, (alt)saxofoons en de piano mee.
Andere hoogtepunten in het jaar zijn:
- de kerstmusical op eerste kerstdag ’s ochtends waaraan ongeveer 20 kinderen tussen de 5 en 13 jaar (en meestal een Jezus van jonger dan 1 jaar) meedoen.
Elk jaar wordt er met hulp van de kinderen een nieuwe musical geschreven; op de zondagen in november en december wordt er na de dienst geoefend;
- de zanggroep gaat elk jaar met partners en kinderen een weekend weg, juist omdat die ook meegaan, vormt dit ook een stukje gemeente-zijn; dit jaar wordt er voor de tweede keer op de zondag van dit weekend in Egmond voor de hele gemeente een hagenpreek gehouden;
- de vespers op woensdagavond in de lijdenstijd;
- de Hart op de Tong maandagavonden waar zangers als Typhoon, Wende Snijders, Spinvis, Giovanca en Roosbeef optreden en hun inspiratie delen;
- gemeentemaaltijd op de laatste dinsdagavond van de maand, waarbij er nu hard aan gewerkt wordt om daarbij ook buurtgenoten te betrekken;
- meewerken aan de ‘gay pride’ dienst in onze kerk op de zondag na de ‘Parade’, waaraan grote behoefte blijkt te zijn;
- één maal per jaar een benefietconcert voor het stoelenproject; meerdere rommelmarkten voor het solidariteitsfonds waaruit kleine projecten waar gemeenteleden bij betrokken zijn gesteund worden.
De KGK in groter verband
De organisatie van de KGK-gemeente.
Binnen de KGK functioneren, naast de WMD, verschillende taakgroepen:
-diaconie
-STUK. Dit staat voor steungroep kosterij: een groep van vrijwilligers die de verhuur van ons gebouw met een geweldige akoestiek mogelijk maakt.
-Werkgroep pastoraat: Amsterdam en ommelanden is verdeeld in pastoraatsgroepen waarin in meer of mindere mate wordt omgezien naar elkaar.
-Jeugd: elke zondagochtend is er crèche en kindernevendienst voor kinderen tot 11 jr; voor kinderen van 11 en 12 jaar is er om de 14 dagen tijdens de dienst kindercatechese, voor tieners van 13-17 de tienergroep; jongeren rond de 20 komen onregelmatig avonden bij elkaar en zijn betrokken bij de organisatie van HodT.
-Beheergroep, verantwoordelijk voor het gebouw, verhuur etc.
-PR-groep, verantwoordelijk voor de publiciteit zoals de website, jaarboekje met alle thema’s, KIDS (gemeenteblad Kerk in de Stad)
Al deze groepen zijn vertegenwoordigd in de wijkraad en zijn samen met onze wijkpredikant belast met het algemene beleid. De KGK is een onderdeel van de Protestantse Kerk Amsterdam (PKA), waar plaats is voor veelkleurige, zelfstandige wijkgemeenten.
Verder functioneren nog de geluidsploeg, koffieploeg, de wereldwinkel, de ‘vrouw en geloof’-groep, diverse leeskringen, stadsverlichting (mediteren op de eerste maandag van de maand), typers etc.
Wat maakt de KGK nu zo bijzonder?
De KGK-gemeente maakt zelf de diensten en zelf de dienst uit. Iedereen die wil kan op veel manieren meedoen. Een paar maanden meedraaien met een voorbereidingsgroep die werkt aan thema wat je na aan het hart ligt, muziek maken voor/in een dienst, praktisch aan de gang bij de STUK, gevoed worden in een bijbelleeskring…
Afgelopen lijdenstijd stonden de zeven kruiswoorden van Jezus centraal. De voorbereiding begon met een dag in kleine groepjes schilderen rond één van deze woorden. Ook een paar kinderen van de kindercatechese groep deden mee. Dit vormde de start voor het voorbereiden van de zes diensten in de lijdenstijd en paasmorgen.
Van die schilderijen kunnen we geen afstand doen, ze hangen nog in de kerk ….
Ineke Luirink-Visser is sinds 1975 lid van de zanggroep van de KGK-gemeente,
thans ook van de stuurgroep van de WMD en vandaaruit van de wijkraad (red.).